این سوره که با تعظیم نام خداى رحمان و رحیم آغاز مى شود و با ستایش و برشمارى صفات جمال و جلال خداى سبحان و حصر عبادت و استعانت در او تداوم مى یابد و با مسئلت هدایت از ساحت کبریایى اش پایان مى گیرد.
برترین سوره کتاب خدا

با همه ایجاز و اختصارى که دارد، مشتمل بر عصاره معارف گسترده قرآن کریم است؛ زیرا خطوط کلى و اصول سه گانه معارف دینى ، مبداء شناسى ، معاد شناسى و رسالت شناسى است

سوره مبارکه حمد که فاتحه کتاب و سرآغاز کلام خداى سبحان است، در مقال الهى به گونه اى تکریم آمیز، همتاى قرآن عظیم قرار گرفته است: «و لقد ءاتیناک سبعاً من المثانى و القران العظیم» و در اخبار نبوى صلى الله علیه و آله و سلم و سخنان عترت طاهرین (علیهم السلام ) نیز با نامها و اوصافى چون: جامعترین حکمت، گنج عرشى، شریفترین ذخیره در گنجینه هاى عرش الهى، سوره شفابخش ، نعمت بزرگ و سنگین و برترین سوره قرآن از آن یاد شده است:

لیس شىء من القرآن و الکلام جمع فیه من جوامع الخیر و الحکمة ، ما جمع فى سورة الحمد، ان فاتحة الکتاب اشرف ما فى کنوز العرش ، فاتحة الکتاب شفاء من کل داء ، فافرد الامتنان على بفاتحة الکتاب.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم هنگام پیشنهاد آموزش این سوره به جابر بن عبدالله انصارى ، آن را برترین سوره کتاب خدا معرفى کرد: الا اعلمک افضل سورة انزلها الله فى کتابه ؟ قال : فقال له جابر: بلى بابى انت و امى یا رسول الله علمنیها . فعلمه الحمد، ام الکتاب

چنانکه در حدیثى دیگر میزان این برترى را نیز مشخص کرده ، فرمود: لو ان فاتحة الکتاب وضعت فى کفة المیزان و وضع القرآن فى کفة لرجحت فاتحة الکتاب سبع مرات

و نیز آن حضرت سوره حمد را با کتاب هاى آسمانى سنجیده ، فرمود: و الذى نفسى بیده ما انزل الله فى التوراة و لا فى الانجیل و لا فى الزبور و لا فى القرآن مثلها هى ام الکتاب

این سوره که با تعظیم نام خداى رحمان و رحیم آغاز مى شود و با ستایش و برشمارى صفات جمال و جلال خداى سبحان و حصر عبادت و استعانت در او تداوم مى یابد و با مسئلت هدایت از ساحت کبریایى اش پایان مى گیرد، با همه ایجاز و اختصارى که دارد، مشتمل بر عصاره معارف گسترده قرآن کریم است ؛ زیرا خطوط کلى و اصول سه گانه معارف دینى ، مبداء شناسى ، معاد شناسى و رسالت شناسى است که مایه هدایت سالکان به صلاح دنیا و آخرت است و سوره حمد با موجزترین الفاظ و روشنترین معانى ، آن اصول سه گانه را بیان کرده ، راه سلوک آدمى به سوى پروردگارش ‍ را نشان مى دهد .

تسنیم تفسیر قرآن کریم، جلد اول

حمد محبانه و عاشقانه حمد ذات و ناظر به شایستگى ذات حق براى تحمید است . براى چنین حمدى تعبیر (الحمدلله) کافى است .

مرحوم شیخ بهائى (ره) مراتب چهارگانه حمد را بدین شرح از سوره حمد استفاده کرده است :

الف : حمد محبانه و عاشقانه که حمد ذات و ناظر به شایستگى ذات حق براى تحمید است . براى چنین حمدى تعبیر (الحمدلله) کافى است .

ب : حمد شاکرانه ؛ در این مرتبه ، حامد، خداى سبحان را در برابر ربوبیت مطلق و احسانش حمد و شکر مى کند و تعبیر (رب العالمین) ناظر به آن است .

ج : حمد تاجرانه که تحمیدى از سر رجاء، طمع و شوق ثواب است و (الرحمن الرحیم) بدان اشارت دارد.

د: حمد بردگانه که حمد خدا بر اثر خوف از عذاب اوست و با آیه کریمه (مالک یوم الدین) ادا مى شود .

این لطیفه مستفاد از برخى احادیث است که مراتب حمد را بازگو مى کند؛ مانند:

ان قوما عبدوا الله رغبة، فتلک عبادة التجار و ان قوما عبدوا الله رهبة، فتلک عبادة العبید

و ان قوما عبدوا الله شکرا، فتلک عبادة الاحرار

تا حالا به سوره حمد اینجوری نگاه کرده بودی؟

بنده ام مرا ستایش کرد و دانست که نعمتهاى او از جانب من است ، و بلاهائى که از او دفع مى گردد بواسطه فضل و لطف من است ، پس شما گواه باشید که من نعمتهاى اخروى را به نعمتهاى دنیوى او خواهم افزود.

امام حسن عسگرى (علیه السلام) از آباء و اجداد طاهرینش، از امیرمۆمنان امام على(علیه السلام) از پیامبر اکرم نقل مى کند:

خداى تبارک و تعالى فرمود: من سوره فاتحة الکتاب را بین خود و بنده ام تقسیم کرده ام .

پس نیمى از آن براى من ، و نیم دیگر براى بنده من مى باشد. و براى بنده من است هر چه از من طلب کند، یعنى آنچه از من بخواهد به او عطا مى کنم .

هنگامى که عبد گوید: بسم اللّه الرحمن الرحیم

خداوند جل جلاله فرماید: بنده من ، به نام من آغاز کرد. بر من لازم است کارهایش را به نفع او تمام کنم و نواقص امور او را تکمیل نمایم و احوال او را مبارک سازم .

وقتى عبد مى گوید: الحمد لله رب العالمین

خداوند مى فرماید: بنده ام مرا ستایش کرد و دانست که نعمتهاى او از جانب من است ، و بلاهائى که از او دفع مى گردد بواسطه فضل و لطف من است ، پس شما گواه باشید که من نعمتهاى اخروى را به نعمتهاى دنیوى او خواهم افزود، و عذاب آخرت را از او دفع مى کنم چنانچه بلاى دنیا را از او برطرف ساختم .

آنگاه که عبد مى گوید: الرحمن الرحیم

خداوند مى فرماید: بنده ام گواهى داد که من رحمن و رحیم هستم . شما را گواه مى گیرم که حظ وافر و بهره کامل از رحمت و عطاى خویش به او عنایت کنم .

زمانى که مى گوید: مالک یوم الدین

خداوند مى فرماید: همانطور که بنده ام اعتراف کرد من مالک روز جزاء هستم ، من نیز حساب او را در قیامت آسان مى کنم . حسنات او را مى پذیرم و از سیئات او مى گذرم .

وقتى عبد مى گوید:ایاک نعبد

خداوند مى فرماید: بنده من راست گفت . او فقط مرا مى پرستد. شما را گواه مى گیرم که ثوابى به عبادت او بدهم که همه مخالفان پرستش من بر او غبطه خورند.

هنگامى که بنده مى گوید: ایاک نستعین

خداى عزوجل مى فرماید: بنده ام از من یارى طلبید و به من پناهنده شد. پس شما را گواه مى گیرم که او را در کارهایش یارى کنم و در سختیها دستگیرى نمایم .

عبد مى گوید: اهدنا الصراط المستقیم صراط الذین انعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و لا الضالین

خداوند فرماید: این بخش از سوره براى بنده من است و براى اوست هر چه بخواهد. دعایش را اجابت کنم و آرزویش را بر آورم ، و از آنچه ترسید او را ایمن سازم .

برگرفته از :

مشرق نیوز

شیعه نیوز